رانندگی با گیربکس دستی لذت‌بخش است، تا زمانی که مجبور شوید توقف کنید! اما توقف با خودرو دنده دستی به‌سادگی خودروی اتوماتیک نیست، زیرا در موقعیت‌های مختلف باید به روش‌های متفاوتی ترمز بگیرید. در خودروهای با گیربکس دستی گاهی اوقات لازم است از دنده معکوس برای کاهش سرعت خودرو استفاده کرد تا نتیجه بهتری گرفت. در این شرایط از یک نیروی مقاوم در برابر حرکت موسوم به ترمز موتور استفاده می‌شود تا خودرو با کمترین فشار بر سیستم ترمز، از سرعت خود بکاهد.
در ادامه ضمن توضیح پدیده ترمز موتور، آموزش نحوه استفاده از دنده معکوس برای کاهش سرعت خودرو و بکارگیری گیربکس دستی یا اتومات با قبلیت تعویض دستی در شرایط گوناگون برای توقف را به اطلاع رسانده‌ایم.
دنده معکوس و ترمز موتور چیست؟
سیستم ترمز خودرو وظیفه دارد هنگام رانندگی، سرعت خودرو را کاهش دهد و ما همیشه برای توقف خودرو به عملکرد صحیح آن متکی هستیم. با این حال، استفاده مداوم از ترمز باعث استهلاک و فرسودگی اجزای آن می‌شود. اما روش دیگری برای کاهش سرعت وجود دارد که می‌تواند عمر سیستم ترمز را افزایش دهد؟ این روش «ترمز موتوری» نام دارد. اگرچه به اندازه ترمز پایی رایج نیست، اما به بهبود کارایی خودرو کمک می‌کند.
منظور از ترمز موتور چیست؟ به‌طور ساده، ترمز موتور به فرآیند کاهش سرعت خودرو با برداشتن پا از روی پدال گاز و تعویض دنده به دنده‌های پایین‌تر یه همان دنده معکوس گفته می‌شود، بدون آن‌که از پدال ترمز استفاده شود. در ادامه با نحوه عملکرد این سیستم آشنا می‌شوید.
نحوه عملکرد ترمز موتور و دنده معکوس برای کاهش سرعت
وقتی راننده پا را از روی پدال گاز برمی‌دارد، دریچه ورود هوا بسته می‌شود و خلایی در منیفولد هوا ایجاد می‌شود که از ورود هوا به سیلندرها جلوگیری می‌کند. در نتیجه، انرژی موتور کاهش می‌یابد و نیروی مقاومتی تولید می‌شود که با کم کردن دور موتور باعث کاهش سرعت خودرو می‌شود. این مقاومت از طریق سیستم انتقال نیرو به چرخ‌ها منتقل می‌شود. بخشی از نیروی ترمزگیری ناشی از اصطکاک در سیستم انتقال قدرت است، اما قسمت عمده آن حاصل خلایی است که به‌دلیل بسته بودن مسیر هوا ایجاد می‌شود. نتیجه این فرآیند، کاهش سرعت خودرو بدون استفاده از پدال ترمز است.
به‌کارگیری ترمز موتور هنگام دنده معکوس و سایر شرایط نیازمند چند مرحله ساده است و ممکن است در دفعات نخست به تمرین بیشتری احتیاج داشته باشید. مهمترین نکته، رعایت ایمنی است. بنابراین بهتر است تمرین را روی جاده‌های مسطح، خلوت و خشک آغاز کنید. ترمز موتور بسته به نوع جعبه‌دنده خودرو (دستی یا اتوماتیک) تفاوت دارد و بیشتر در خودروهای دارای گیربکس دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در خودروهای دنده‌دستی، برای کاهش تدریجی سرعت کافی است پا را از روی پدال گاز بردارید، بعد از یکی دو ثانیه دنده را یک شماره پایین‌تر بیاورید و سپس کلاچ را به آرامی رها کنید. لازم است سرعت خودرو با دنده پایین‌تر متناسب باشد و این کار مرحله مرحله انجام گیرد. به عنوان مثال از دنده ۴ نباید یکباره به دنده دو بروید مگر اینکه سرعت خودرو بسیار کم شده و مثلا به حدود ۴۰ کیلومتر بر ساعت رسیده باشد. به طور کلی بهتر است دنده‌ها به ترتیب معکوس داده شوند تا آسیبی به موتور گیربکس وارد نشود.
به این ترتیب، خودرو بدون نیاز به پدال ترمز شروع به کاهش سرعت می‌کند. در انتها می‌توانید با فشردن کلاچ و ترمز، خودرو را در جای ایمن کاملاً متوقف کنید. درک درست از محدوده دور موتور، سرعت خودرو و ضرایب دنده متناسب با آنها، اجرای ایمن و مؤثر این روش را ممکن می‌سازد.
در خودروهای اتوماتیک قدیمی‌تر، ترمز موتور کمتر استفاده می‌شود، اما امکان انجام آن وجود دارد. کافی است اهرم دنده را از حالت Drive به یکی از دنده‌های پایین‌تر (مانند ۲ یا L) تغییر دهید. این کار سبب می‌شود با برداشتن پا از روی پدال گاز، سرعت خودرو به‌تدریج کاهش یابد. توجه کنید که این تعویض نباید در سرعت بالا انجام شود؛ بلکه باید پیش از ورود به سراشیبی یا هنگام پایین آمدن از تپه صورت گیرد.
در خودروهای اتوماتیک جدید که دارای قابلیت تیپ ترونیک یا تعویض دستی هستند، راننده می‌تواند با استفاده از پدل شیفتر پشت فرمان یا اهرم مخصوص، دنده‌ها را به‌صورت دستی تعویض کند. در این حالت، کافی است یک یا دو دنده پایین‌تر بروید تا خودرو با استفاده از نیروی موتور، سرعتش را کاهش دهد.
چه زمانی می‌توان از ترمز موتور و دنده معکوس استفاده کرد؟
ترمز موتور به‌ویژه در مسیرهای شیب‌دار طولانی یا هنگام پایین آمدن از کوه و سایر جاده‌های مرتفع بسیار مفید است؛ زیرا با معکوس دادن دنده، سرعت خودرو کنترل می‌شود بدون آن‌که تمام فشار بر روی ترمزها باشد. همچنین در شرایط لغزنده یا جاده‌های خیس، ترمز موتور باعث کاهش سرعت نرم‌تر و ایمن‌تر می‌شود و احتمال لغزش چرخ‌ها را نسبت به ترمز ناگهانی کاهش می‌دهد.
راننده باید نسبت به شرایط اطراف آگاه باشد و در صورت استفاده از ترمز موتور، با روشن شدن چراغ‌های فلاشر (در خودروهایی که به‌طور خودکار این وضعیت را نشان نمی‌دهند) سایر رانندگان را از کاهش سرعت آگاه کند. ممکن است این سوال پیش بیاید که آیا ترمز موتور برای پیشرانه مضر است؟ در جواب باید گفت اگر تعویض دنده به‌درستی انجام شود، آسیبی به موتور یا گیربکس وارد نمی‌کند. گرچه در این فرآیند اندکی حرارت تولید می‌شود، اما میزان آن ناچیز است و تأثیر منفی ندارد.
از مهمترین مزایای ترمز موتور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش هزینه‌های نگهداری: استفاده کمتر از پدال ترمز موجب کاهش استهلاک لنت‌ها و سایر اجزای سیستم ترمز می‌شود.
- افزایش ایمنی در سرازیری‌ها: جلوگیری از داغ شدن بیش از حد ترمز و از بین رفتن کارایی آن باعث می‌شود راننده بتواند با اطمینان بیشتری خودرو را کنترل کند.
- بهبود مصرف سوخت: هنگام ترمز موتور، واحد کنترل الکترونیکی موتور (ECM) سوخت‌رسانی به سیلندرها را کاهش می‌دهد، بنابراین مصرف سوخت کمی کاهش می‌یابد.
در مجموع، ترمز موتور به کمک دنده معکوس، روشی ساده و ایمن برای کاهش سرعت است که هم به حفظ سلامت سیستم ترمز کمک می‌کند و هم تجربه رانندگی مطمئن‌تر و اقتصادی‌تری به همراه دارد.
نحوه استفاده از گیربکس دستی و دنده معکوس در شرایط مختلف ترافیکی و رانندگی
در ادامه به بررسی بعضی از مهمترین شرایط رانندگی در بکارگیری گیربکس دستی برای توقف و کنترل خودرو اشاره کرده‌ایم. به یاد داشته باشید اصول کلی توقف در خودروی دنده‌دستی، در هر سرعتی مشابه است، اما بسته به میزان سرعت، جزئیات متفاوت خواهد بود.
نحوه توقف خودرو با گیربکس دستی در بزرگراه یا سرعت‌های بالا
اگر در بزرگراه رانندگی می‌کنید، معمولا در دنده‌های بالا قرار دارید (برای مثال دنده پنج در یک خودروی پنج‌دنده). اگر در این وضعیت و در سرعت زیاد بخواهید دنده را معکوس کنید، صدای ناخوشایندی خواهید شنید که نشان می‌دهد دور موتور برای آن دنده بیش از حد بالاست. در چنین حالتی، باید دنده را دوباره به وضعیت بالاتر برگردانید، سپس سرعت را کاهش دهید. برای این کار پایتان را از روی پدال گاز بردارید یا کمی ترمز بگیرید و صبر کنید تا دور موتور پایین بیاید، آنگاه دنده را معکوس کنید.
یادتان باشد در هر شرایطی ابتدا کمی سرعت را کاهش دهید، سپس به دنده پایین تر معکوس بکشید. در این صورت، چسبندگی لاستیک‌ها و کنترل خودرو بیشتر باقی می‌ماند و از صدمه به موتور یا انحراف خودرو جلوگیری می‌شود.
نحوه توقف خودرو با گیربکس دستی در سرعت‌های متوسط (جاده فرعی، روستایی یا خیابان عریض شهری)
این سرعت‌ها معمولا مربوط به رانندگی در جاده‌های فرعی یا خیابان‌های شهری هستند. در چنین شرایطی هر یک از روش‌های ترمزگیری مناسب خواهد بود. به‌عنوان مثال، می‌توانید یک‌بار دنده را معکوس کنید و سپس کلاچ گرفته و پدال ترمز را فشار دهید تا ماشین متوقف شود. در این حالت، نه استهلاک ترمزها اهمیت چندانی دارد و نه کنترل ناشی از ترمز موتور عامل تعیین‌کننده‌ای است.
نحوه توقف خودرو با گیربکس دستی در سرعت‌های پایین
توقف خودرو دنده دستی در سرعت پایین کار دشواری نیست؛ کافی است کلاچ را گرفته و به‌آرامی ترمز بگیرید تا خودرو متوقف شود. در این حالت معمولاً در یکی از دنده‌های پایین هستید و استفاده از ترمز موتور یا دنده معکوس مزیت خاصی ندارد. دشواری این حالت مربوط به زمانی است که در ترافیک سنگین و حرکت-توقف مداوم قرار دارید و باید پی‌درپی ترمز بگیرید.
نحوه رانندگی با خودروی دنده‌دستی در ترافیک‌های سنگین
در ترافیک‌های سنگین که حرکت خودروها کند و متناوب است، معمولا با دنده یک یا دو رانندگی می‌کنید. اگر بتوانید در چنین شرایطی با دنده سه حرکت کنید، دیگر ترافیک شما واقعاً از نوع سنگین نیست. یکی از عوامل موفقیت در این نوع رانندگی، حفظ فاصله ایمن با خودروی جلویی و نگاه کردن چند خودرو جلوتر برای پیش‌بینی وضعیت مسیر است.
فشار خود روی پدال گاز را به‌آرامی تغییر دهید. دور موتور را ناگهانی بالا نبرید، و اگر فاصله مناسب را حفظ کنید، نیازی نخواهد بود پایتان را سریع از روی پدال گاز بردارید. اگر در این شرایط با دنده یک رانندگی کنید، نیاز به استفاده مکرر از پدال ترمز و کلاچ کمتر می‌شود. گاهی ممکن است مسافتی را طی کنید بدون اینکه ترمز بگیرید یا دنده را عوض کنید. بهتر است تا حد امکان کمتر از ترمز استفاده کنید، زیرا روشن شدن چراغ ترمز شما ممکن است باعث واکنش زنجیره‌ای ترمزگیری در خودروهای پشت سر شود.
برای ایجاد حرکت نرم‌تر می‌توانید از تکنیک نیم‌کلاچ استفاده کنید؛ یعنی با فشردن کم پدال گاز در حالت سرگاز و کنترل سرعت توسط پدال کلاچ. این روش ممکن است رانندگی را راحت‌تر کند، اما هر زمان که کلاچ به‌طور نیمه درگیر باشد، استهلاک اضافی روی کلاچ و گیربکس ایجاد می‌شود.
کلاچ در حالت عادی نیز در اثر استفاده معمولی دچار سایش می‌شود. حتی استفاده مکرر از کلاچ برای تعویض بین دنده‌های یک و دو یا برای توقف کامل، در طول زمان باعث فرسودگی این قطعات می‌شود.
خودرویی که دائما در ترافیک سنگین و حرکت-توقف رانده می‌شود، معمولاً زودتر از خودرویی که در ترافیک روان رانندگی می‌کند، به تعویض کلاچ نیاز پیدا خواهد کرد. برای کاهش این فرسایش، بهتر است بیشتر از پدال گاز استفاده کنید و فشار کمتری بر پدال کلاچ وارد کنید.
با کمی تمرین در رانندگی با دنده‌دستی، می‌توانید در ترافیک‌های سنگین نیز به‌راحتی و با نرمی حرکت کنید. حتی در برخی شرایط، رانندگی با دنده‌دستی در ترافیک می‌تواند ساده‌تر از خودروهای اتوماتیک باشد.
نحوه توقف خودروی دنده ای در باران و جاده‌های خیس
بسیاری از اصول رانندگی در هوای بارانی برای خودروهای دنده‌دستی و اتوماتیک مشابه است: سرعت را کاهش دهید، فاصله ترمزگیری را بیشتر در نظر بگیرید و سطح جاده را برای خطرات احتمالی بررسی کنید. از سالم بودن برف‌پاک‌کن‌ها اطمینان حاصل کنید، در باران شدید از کروز کنترل استفاده نکرده و چراغ‌های جلو را روشن نگه دارید.
برای رانندگی ایمن در هوای بارانی، تایرهای خودرو باید در وضعیت مناسبی باشند. این یعنی فشار باد هر لاستیک باید درست تنظیم شده و عمق آج تایر کافی باشد. اگر عمق آج کمتر از حدود سه میلی‌متر است، بهتر است تایرها را تعویض کنید، به‌ویژه اگر در شرایط بارانی رانندگی می‌کنید. تایر ساییده‌شده در هر جاده خیس خطرناک است.
در هوای بارانی، گیربکس دستی مزیتی نسبت به اتوماتیک (نمونه فاقد تیپ ترونیک) دارد، زیرا می‌توانید با معکوس کردن دنده، چسبندگی بیشتری به دست آورید. هنگام بارندگی، نیاز به ترمز را از قبل تشخیص دهید تا بتوانید دنده مناسب را انتخاب کنید. معمولاً بهتر است از دنده‌ای سنگین‌تر از حالت رانندگی در جاده خشک استفاده کنید تا کنترل بیشتری داشته باشید.
به دلیل چسبندگی بهتر و کنترل بیشتر، روش کاهش سرعت با دنده‌معکوس معمولا نسبت به ترمزگیری با پدال ترمز در دنده بالا مؤثرتر است.
یکی از خطرناک‌ترین شرایط رانندگی در جاده خیس، پدیده آب‌لغزی یا هیدروپلنینگ است. در این حالت، لاستیک‌ها تماس خود را با سطح جاده از دست می‌دهند. اگر چرخ‌های جلو لغزش پیدا کردند، پایتان را از روی گاز بردارید و خودرو را به‌آرامی در مسیر بیاورید. اگر چرخ‌های عقب سر خوردند و خودرو به چپ یا راست منحرف شد، فرمان را به صورت کنترل شده در جهت لغزش بچرخانید، حتی اگر تمایل دارید برعکس عمل کنید. در چنین وضعیتی گاز ندهید و ترمز نگیرید، فقط پدال کلاچ را فشار دهید تا نیروی موتور از چرخ‌ها قطع شود.
نحوه توقف خودروی دنده ای در برف و یخ
در رانندگی و توقف روی برف یا یخ، بیشتر اصول مشابه خودروهای اتوماتیک است. ترمزگیری اضطراری مؤثر در جاده یخ‌زده در خودروی دنده‌دستی هیچ برتری خاصی نسبت به خودروی اتوماتیک ندارد؛ بنابراین باید سرعت را کاهش دهید و فاصله زیادی برای توقف در نظر بگیرید. پا را از روی پدال گاز برداشته و کمی زودتر ترمز بگیرید. در خودروهای مجهز به ترمز ضد قفل ABS ، سیستم تا حد ممکن مانع قفل شدن و لغزش چرخ روی یخ می‌شود.
تایرهای مناسب از مهمترین عوامل رانندگی ایمن در زمستان هستند. گیربکس دستی به شما امکان کنترل بیشتر در چسبندگی می‌دهد، اما اگر تایرها صاف و فرسوده باشند، این مزیت بی‌فایده خواهد بود.
در هنگام نزدیک شدن به تقاطع، تا حد امکان پایتان را از روی کلاچ بردارید تا کلاچ درگیر بماند. این کار کنترل بیشتری نسبت به ترمزگیری در حالت خلاص یا با کلاچ فشرده فراهم می‌کند. کلاچ را فقط زمانی کامل بگیرید که تقریباً متوقف شده‌اید. ترمزهای خودرو روی یخ عملکرد کمتری دارند اما ترمز موتور با کمک دنده معکوس همچنان مؤثر است. اگر در حال کاهش سرعت هستید و قصد توقف کامل ندارید، معکوس کردن دنده معمولاً ایمن‌تر و کارآمدتر از ترمزگیری مستقیم است، به‌ویژه هنگام پیچیدن در مسیر منتهی به توقف.
قواعد کنترل لغزش روی یخ مشابه شرایط آب‌لغزندگی است: پای خود را از روی پدال گاز بردارید، ترمز نگیرید، پدال کلاچ را فشار دهید و فرمان را در جهت لغزش بچرخانید. در این بین می‌توان از روش نیم کلاچ نیز برای حرکت خودرو به سمت مناسب تاحدی استفاده کرد. هر زمان کنترل خودرو از دستتان خارج شد، به نقطه‌ای نگاه کنید که می‌خواهید به آن سمت بروید، نه به درخت بزرگ کنار جاده. معمولاً خودرو در جهتی حرکت می‌کند که نگاه شما به آن سمت است
نحوه توقف خودرو دنده دستی در مه
مه خطرناک‌تر از آن چیزی است که تصور می‌کنید؛ یکی از عوامل اصلی تصادفات رانندگی محسوب می‌شود. هنگام ترمز گرفتن باید در نظر داشته باشید که مه زمانی ایجاد می‌شود که هوا اشباع از رطوبت است، بنابراین سطح جاده احتمالاً خیس خواهد بود، چراکه مه در واقع از ذرات ریز آب تشکیل شده است.
بهترین راه توقف در مه این است که پیش از سوار شدن به خودرو تصمیم بگیرید اصلاً رانندگی نکنید. یعنی صبر کنید تا مه برطرف شود.
با این حال، همیشه امکان این کار وجود ندارد و گاهی ناچار خواهید بود در هوای مه‌آلود، خودرو دنده‌دستی خود را متوقف کنید. هرچند این کار با هر خودرویی چالش‌برانگیز است، اما داشتن کلاچ و پدال کلاچ در چنین شرایطی مزایایی دارد. می‌توانید از دنده‌های پایین برای بکارگیری ترمز موتور به روش دنده معکوس استفاده کنید تا چسبندگی و کنترل خودرو حفظ شود.
هنگام رانندگی در مه غلیظ، همیشه آماده توقف باشید. مهم‌تر از همه، آهسته برانید و فاصله کافی با خودروی جلویی را رعایت کنید. به یاد داشته باشید که در مه نمی‌توانید به‌درستی سرعت و فاصله را تخمین بزنید، زیرا اجسام ثابت مانند درخت‌ها یا تیرهای برق به‌خوبی دیده نمی‌شوند.
مراقب چراغ ترمز خودروی جلویی باشید، اما روی چراغ‌های عقب آن خیره نشوید، چون باعث محدود شدن دید و تمرکز شما می‌شود. چراغ جلو را در وضعیت نور پایین بگذارید و از نور بالا یا کروز کنترل استفاده نکنید. رادیو را خاموش کنید و کمی شیشه‌ها را پایین بکشید تا از طریق صدا بتوانید شرایط اطراف را بهتر درک کنید.
چه با گیربکس دستی رانندگی کنید چه با اتوماتیک، ترمزگیری را تا حد ممکن زود و به‌صورت تدریجی انجام دهید. بهتر است پیش از ترمز گرفتن، یک‌بار پدال ترمز را به‌آرامی فشار دهید تا راننده پشت سر از قصد شما مطلع شود. در خط حرکتی خود بمانید و از حرکات ناگهانی بپرهیزید. یکی از مزایای رانندگی با گیربکس دستی این است که هنگام ترمزگیری در مه می‌توانید هم‌زمان با کاهش سرعت، دنده‌ها را نیز معکوس کنید. این کار باعث حفظ چسبندگی و کنترل بهتر خودرو می‌شود و در صورت بروز خطر، واکنش سریع‌تری خواهید داشت.
توقف خودرو دنده دستی در سربالایی یا بالای تپه
رانندگی در سربالایی با خودروهای اتوماتیک معمولا دشواری خاصی ندارد، اما در خودرو دنده‌دستی باید دقت و زمان‌بندی درستی داشته باشید. لازم است در زمان مناسب معکوس بکشید؛ اگر زودتر این کار را انجام دهید، موتور بیش از حد دور می‌گیرد و صدای ناخوشایندی ایجاد می‌کند، و اگر دیر معکوس بکشید، ممکن است خودرو خاموش شود؛ اتفاقی که به‌ویژه در ترافیک سربالایی خوشایند نیست.
اگر ناچار به توقف در میانه سربالایی باشید (مثلا پشت چراغ قرمز یا تابلوی توقف)، شرایط حساس‌تر می‌شود، مخصوصا اگر مجبور باشید چندین بار توقف و حرکت کنید.
از آنجا که احتمالا پیش از این دنده را کم کرده‌اید، منطقی است که هنگام رسیدن به نقطه توقف، تا دنده یک پایین بیایید. توقف در این حالت دشوار نیست، اما باید برای شروع مجدد حرکت آماده باشید.
اگر ماشین شما اتوهلد ندارد، می‌توانید از ترمز دستی استفاده کنید. هنگام توقف، ترمز دستی را بکشید و پای خود را از روی ترمز بردارید. هنگام شروع حرکت، هم‌زمان با فشردن پدال گاز و رها کردن کلاچ، ترمز دستی را پایین بیاورید.
در شرایط توقف و حرکت پیاپی در سربالایی، می‌توانید تا حدی از «نیم‌کلاچ» کمک بگیرید. هرچند استفاده مکرر از نیم‌کلاچ باعث استهلاک بیشتر می‌شود، اما در چنین شرایطی بهتر است کمی از کلاچ استفاده کنید تا از خاموش شدن خودرو جلوگیری شود.
توقف خودرو دنده‌دستی در سرازیری
در سرازیری نیز مانند خودروهای اتوماتیک، اگر تا رسیدن به چراغ قرمز یا تابلوی توقف صبر کنید، برای توقف ایمن دیر خواهد بود. باید از قبل و در همان مسیر سرازیری تصمیم به کاهش سرعت بگیرید. اگر از همان ابتدا پای خود را روی ترمز بگذارید، می‌توانید بدون معکوس کشیدن، خودرو را در زمان مناسب متوقف کنید؛ کافی است پس از ترمزگیری تدریجی و کاهش سرعت خودرو تا مرز توقف، کلاچ را بگیرید و خودرو را در حالت خلاص قرار دهید تا ماشین متوقف شود.
با این حال، استفاده از دنده‌های سنگین و معکوس دادن به موقع هنگام سراشیبی مزیت‌هایی دارد. وقتی از دنده بالاتر به دنده پایین‌تر می‌روید، موتور به ترمزگیری کمک می‌کند. با ترکیب ترمز موتور و سیستم ترمز خودرو، می‌توانید اتومبیل را به‌صورت ایمن‌تر و کنترل‌شده‌تر متوقف کنید.
کنترل سرعت خودرو دنده ای در سرازیری
ممکن است لازم نباشد تا پایین سراشیبی توقف کنید، اما احتمالا باید در طول مسیر سرعت را کاهش دهید. این کار به‌ویژه در جاده‌های کوهستانی طولانی اهمیت دارد. تابلوهای راهنمایی در چنین مسیرهایی از رانندگان کامیون می‌خواهند از دنده سنگین استفاده کنند؛ شما نیز باید همین کار را انجام دهید.
اگر در سراشیبی مدام ترمز بگیرید، احتمال داغ شدن و کاهش کارایی ترمزها وجود دارد. برای جلوگیری از این اتفاق، از دنده‌های پایین و ترمز موتوری استفاده کنید. هنگام معکوس کشیدن از دنده بالاتر به پایین‌تر، موتور در کاهش سرعت به شما کمک می‌کند. هرچند خودروهای اتوماتیک جدید نیز قابلیت کاهش دنده در حالت تیپ ترونیک را دارند، اما در گیربکس دستی این فرایند طبیعی‌تر و مؤثرتر است.
در سرازیری‌های طولانی و پرپیچ‌وخم، بهتر است پیش از ورود به پیچ دنده را کم کنید. در حین تعویض دنده، پای خود را از روی گاز بردارید و پس از رها کردن کلاچ، مجدداً اندکی گاز بدهید تا از نیروی ترمز موتور دنده پایین بهره ببرید. سپس پیش از ورود به پیچ، به‌آرامی پدال ترمز را فشار دهید تا سرعت خودرو کاهش یابد.
نحوه متوقف کردن خودرو دنده‌دستی در حالت لغزش با معکوس دادن
اگرچه بیشتر خودروهای امروزی دارای ترمز ABS هستند و احتمال لغزش کمتر است، اما این اتفاق ممکن است روی یخ یا آب زیاد در سطح جاده بیفتد. در چنین حالتی وسوسه نشوید که ترمز را شدید بفشارید. دو روش مؤثر برای کنترل و بازیابی تعادل خودرو وجود دارد:
۱. ترمز ضربه‌ای: پدال ترمز را یک لحظه رها کنید، سپس دوباره فشار دهید و این چرخه را تکرار کنید تا خودرو به‌تدریج کنترل خود را باز یابد.
۲. فرمان دادن در جهت لغزش: فرمان را به سمتی بچرخانید که عقب خودرو سر می‌خورد. معمولاً خودرو در همین جهت به وضعیت عادی بازمی‌گردد.
در هر دو حالت، بهتر است پای خود را از روی پدال گاز بردارید و کلاچ را فشار دهید تا نیروی موتور از چرخ‌ها جدا شود.
کاهش یا توقف خودرو دنده ای در پیچ با دنده معکوس
روش کلی کاهش سرعت در پیچ برای خودروهای دنده‌دستی و اتوماتیک مشابه است، اما در خودروهای دنده‌دستی می‌توانید از مزیت کنترل بیشتر گیربکس و کلاچ با معکوس دادن بهره ببرید. در هر دو نوع خودرو باید پیش از ورود به پیچ ترمز بگیرید و هنگام خروج از پیچ به‌آرامی گاز بدهید.
هفت مرحله برای کاهش سرعت خودرو دنده‌دستی در پیچ عبارت‌اند از:
۱. از قبل پیچ را پیش‌بینی کرده و آماده کاهش سرعت شوید.
۲. پدال گاز را رها کرده، کلاچ را بگیرید و دنده را یک مرحله سنگین کنید. مثلا از دنده ۴ به ۳ بروید
۳. اگر پیچ تند است، دوباره همین کار را تکرار کنید تا دنده مناسب را انتخاب کنید. این کار باعث کاهش سرعت و فعال شدن ترمز موتوری می‌شود.
۴. پیش از رسیدن به پیچ و زمانی که خودرو در مسیر مستقیم حرکت می‌کند، پدال ترمز را به‌آرامی فشار دهید.
۵. هنگام ورود به پیچ، به‌آرامی گاز بدهید.
۶. در نیمه مسیر پیچ، فشار گاز را اندکی بیشتر کنید و فرمان را صاف کنید.
۷. پس از خروج از پیچ، پدال گاز را رها کرده، کلاچ را فشار دهید، دنده سبکتر را انتخاب کنید و با رها کردن کلاچ دوباره شتاب بگیرید.
در صورت از کار افتادن ترمز در خودروی دنده ای چه باید کرد؟
خرابی کامل ترمز در خودروهای امروزی بسیار نادر است، چه دنده‌دستی و چه اتوماتیک. با این حال، ممکن است رخ دهد. از کار افتادن ترمز لزوما به معنای تصادف نیست؛ اگر خونسردی خود را حفظ کنید و مراحل درست را انجام دهید، می‌توانید از خطر بگریزید.
در صورت بروز چنین شرایطی، مراحل زیر را دنبال کنید:
۱. دوباره ترمز را امتحان کنید. در خودروهای مدرن، سیستم ترمز جلو و عقب مستقل هستند؛ بنابراین احتمال خرابی هم‌زمان هر دو بسیار کم است. ممکن است ترمزها ضعیف شده باشند، نه اینکه کاملاً از کار افتاده باشند.
۲. دنده معکوس بکشید. کلاچ را فشار دهید، دنده را از بالاتر به پایین‌تر تغییر دهید، سپس کلاچ را رها کنید و پدال گاز را فشار ندهید. تا زمانی که خودرو سرعت می‌گیرد، به معکوس دادن ادامه دهید.
۳. از ترمز دستی استفاده کنید. اگر ترمز دستی شما از نوع اهرمی و قابل تنظیم تدریجی است، آن را به‌آرامی بکشید. اما در برخی خودروهای جدید، ترمز پارک فقط دو حالت روشن یا خاموش دارد، بنابراین باید یکباره فعالش کنید.
۴. به‌جز هنگام تعویض دنده، پدال کلاچ را نگه ندارید و از ترمز موتور برای کاهش سرعت استفاده کنید.
۵. مجدداً پدال ترمز را امتحان کنید؛ گاهی پس از چند فشار، قدرت بازمی‌گردد.
۶. خودرو را به‌آرامی از مسیر اصلی به حاشیه جاده هدایت کنید تا از خطر دور شوید.
۷. موتور را تا زمانی که خودرو کاملاً متوقف نشده، خاموش نکنید.
مشکلات و عادات نادرست هنگام توقف با خودروی دنده ای
در ادامه، خطاها و عادات نادرست رایج را می‌خوانید که باید هنگام یادگیری رانندگی با گیربکس دستی از آنها پرهیز کنید:
خاموش کردن خودرو
خودرو زمانی خاموش می‌شود که سرعت آن برای دنده فعلی بیش از حد پایین است یا راننده بدون گرفتن کلاچ توقف می‌کند. اگر هنگام ترمزگیری موتور خاموش شد، اگر به تقاطع نزدیک هستید، کلاچ را فشار دهید یا دنده را خلاص کنید تا خودرو به‌آرامی متوقف شود، سپس دوباره روشن کنید. اگر از تقاطع دور هستید، فلاشر بزنید، در حالت خلاص قرار دهید و در محل امن توقف کنید. می‌توانید در حال حرکت نیز خودرو را خلاص کرده و روشن کنید، اما این کار برای رانندگان تازه‌کار دشوار است و نیاز به انتخاب دقیق دنده مناسب دارد.
تعویض دنده زودهنگام
اگر این اشتباه را انجام دهید، موتور با صدای بلند و ناخوشایند اعتراض می‌کند.
نیم کلاچ گرفتن مداوم
پدال کلاچ یا باید کاملا گرفته شود یا رها باشد. نیم‌کلاچ زمانی است که پدال تا نیمه پایین نگه داشته می‌شود. در این حالت، بخشی از نیروی موتور به چرخ‌ها منتقل می‌شود و بقیه باعث فرسایش کلاچ و گیربکس می‌شود. تعویض کلاچ هزینه‌بر و دشوار است و این عادت باعث خرابی زودهنگام آن می‌شود.
نگه داشتن پا روی پدال کلاچ
حتی فشار اندک روی پدال کلاچ می‌تواند آن را تا حدی درگیر کرده و باعث استهلاک بیشتر شود.
ترمزگیری دیرهنگام
این اشتباه در خودروهای اتوماتیک هم ممکن است رخ دهد، اما در خودرو دنده‌دستی معمولاً به دلیل اشتباه در زمان تعویض دنده یا شروع دیر ترمزگیری اتفاق می‌افتد. در این حالت، پدال ترمز را فشار دهید و خودرو را در دنده نگه دارید تا از ترمز موتوری نیز کمک بگیرید.
تعویض دنده بدون کلاچ
در بیشتر خودروهای امروزی می‌توان بدون گرفتن کلاچ دنده را عوض کرد، اما این کار فشار زیادی به گیربکس وارد می‌کند و باعث خرابی زودرس آن می‌شود.
تکیه دادن دست روی دسته‌دنده
قرار دادن دست روی دسته‌دنده باعث فشار مداوم روی اجزای داخلی گیربکس می‌شود.
خارج شدن از خودرو در حالت خلاص
پیش از خارج شدن از خودرو، حتماً آن را در دنده بگذارید. خودرویی که در حالت خلاص رها شده باشد، در شرایط خاص ممکن است حرکت کند یا سر بخورد.
نتیجه گیری
در رانندگی با خودروی دنده دستی، تمرین مداوم موجب تسلط کامل شما می‌شود. تعویض دنده معکوس و توقف نرم، هنری است که با تجربه و تکرار به دست می‌آید. به‌مرور، توقف کردن برایتان به یک واکنش طبیعی و دقیق تبدیل خواهد شد. بهتر است روش استفاده از دنده معکوس برای کاهش سرعت خودرو را به طور کامل یاد بگیرید و از آن برای کنترل خودرو در مواقع ضروری استفاده کنید تا از بروز حادثه جلوگیری کرده و عمر سیستم ترمز خودرو را نیز بالا ببرید.
نویسنده: حسین باباپور
